|| [36.v.] orientales, constat. Apud Romanos Catonem superiorem, tantum in illa re publica moderatorem et principem, in omni litterarum genere floruisse legimus. Qui, ne sibi quicquam deesset, etiam senectute Graecas litteras didicit et quotiens in senatum veniret, semper librum aliquem sub ala portare solebat, ut si nondum frequentem senatum inveniret, donec congregaretur, lectitare interim aliqua posset, ne quid temporis perderet. Scipioni Africano Pauli Aemylii filio nihil de bonarum artium cognitione defuit, cum etiam scripta Terentii ad Scipionem referantur. Iulio autem Caesari ea cura de litteris ac litteratis fuit, ut magnis praemiis undequaque peritos alliceret atque, ut remanerent qui essent in urbe, constitutis honoribus hortaretur; se quoque adeo litteris || [37.r.] dedidit, ut peritorum omnium iudicio etiam doctissimis aequaretur. Ita eloquentiae studuit Caesar, ut cum Cicerone ipso, Romanae facundiae principe ac lumine, certaret atque contenderet. Eodem tempore C. Caesar pro suo illo animi vigore praestantissimo legebat, scribebat, respondebat, audiebat et scribentibus quaternas aut etiam septenas dictabat epistolas. Tanto studio magnus ille imperator Octavius in litteris versabatur, ut horas, quas ad legendum constitutas habebat, eas nunquam in alia re quam in litteris occuparet; omnia saeculi sui beata ingenia munificentissime fovit, non solum orationes, sed et dialogos et poemata integra patienter audivit, et cum frumenti penuria quodam tempore usque adeo Romam urgeret, ut qui essent peregrini quive artium || [37.v.]

|| [36.v.] keleti királyt felűlhaladott; olvassuk, hogy a rómaiaknál az idősb Cato, azon ország nagy és előkelő férfia, a tudományok minden nemeiben jeleskedett; ki, nehogy bármiben fogyatkozzék, agg korában is a görög tudományokra adta magát, s valamikor a Senatusba jött, rendesen valami könyvet hozott hóna alatt, hogy ha a Senatust még nem lelné teljesen, míg egybegyűlt, azalatt valamit olvasgathasson s időt ne fecséreljen. Scipio Africanus, Paulus Aemilius fia, nagy tudományos képzettségű férfiú vala, miután Terentius művei is Scipiónak tulajdonítatnak. Julius Caesar pedig oly gonddal viseltetett a tudományok és írók iránt, hogy a tudósokat nagy jutalmakkal édesgeté mindenhonnan, és hogy a városban levők megmaradjanak, különös kitűntetésekkel buzdította; s ő maga is a tudományoknak || [37.r.] élt olyannyira, hogy a tudósok egyező ítélete szerént, egy vonalon állna a legképzettebb férfiakkal. Az ékesszólást úgy tanúlmányozta Caesar, hogy magával Ciceróval, a római szónoklat mestere- és díszével, mérkőznék és versenyezne. Cajus Caesar, lelkének ama rendkivűli elevensége szerént, ugyanazon időben egyszersmind ovasott, írt, válaszolt, hallgatott s irnokainak négy sőt hét rendbeli levelet is mondott tolla alá. Ama dicső Octavianus császár oly érdekeltséggel viseltetett a tudományok iránt, hogy az olvasásra kitűzte órákat soha egyébre mint tanúlmányozásra nem fordítá, s korának minden kitűnő elméit gazdagon pártfogolta; nem csak szónoklatokat, hanem párbeszédeket s egész költeményeket tűrelmesen végig hallgatott, s midőn egyszer az élelmiszerek hiánya Romában annyira zaklató volt, hogy az idegenek || [37.v.]